បទលើកទង់ព្រះពុទ្ធសាសនា

១.  សូមមើលទង់ជ័យ ឆព្វណ្ណរង្សី

ដែលមានរស្មីភ្លឺស្រស់ល្អ ខៀវលឿងក្រហម

ព្រមទាំងពណ៌ស ហង្សបាទនិង

ពណ៌ដ៏ភ្លឺផ្លេក។

២. ប្រទេសតូចធំ បានស្ម័គ្រស្មាគម

 ជំនុំគ្នាច្រើនអនេក ព្រមយករស្មី

ព្រះពុទ្ធគួរត្រេក ប្រសើរពន់ពេក

ក្រៃកន្លង។

៣. ធ្វើជាសញ្ញា ទង់ជ័យសាសនា

នៃព្រះសម្ពុទ្ធធំចម្បង ចូរយើងរាល់គ្នា

យកចិត្តចាំចង នឹកដល់ព្រះអង្គ

ជាអម្ចាស់ ។

៤. ទោះជាតិផ្សេងគ្នា ក៏ត្រូវដឹងថា

សុទ្ធសឹងតែជាពុទ្ធសាសន៍ ចូរយើងសាមគ្គី

ទាំងក្មេងទាំងចាស់ ប្រឹងប្រែងឲ្យ

ណាស់គ្រប់ៗគ្នា។

៥. សូមសាសនាពុទ្ធ ថ្កុំថ្កើងបំផុត

រុងរឿងវិសុទ្ធថ្លៃថ្លា ហើយមានជ័យ

ជោគផ្សាយពេញលោកា ដោយជនជ្រះថ្លា

ច្រើនសែនលាន។

៦. មានចិត្តសេ្នហា គោរពបូជា

 ចំពោះព្រះធម៌ដ៏កល្យាណ ទាំងមនុស្សទេវតា

ស្នេហាគ្រប់ប្រាណ ប្រាថ្នាចង់បាន

សេចក្តីសុខ។

៧. យើងខេមរជាតិ នាំគ្នាខ្មីឃ្មាត

 កាន់ធម៌នឹងបាន ផុតទុក្ខ

 រួបរួមសាមគ្គីពីនេះទៅមុខ យើងនឹងបានសុខ

ក្សេមក្សាន្តត្រាណ។

៨. ព្រមព្រៀងប្រព្រឹត្ត កាន់ធម៌សុចរិត

ឆ្ពោះទៅកាន់ស្ថាននិព្វាន ជាទីផុតទុក្ខ

បានសុខក្សេមក្សាន្ត ជាតិយើងនឹងបាន

សោយសុខា។

ព្រះរាជនិពន្ធ ដោយសម្តេច ព្រះសង្ឃរាជ ជួន ណាត ជោតញ្ញាណោ

ស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីក

ស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីក : ជាស្ពានបុរាណវែងជាងគេ និងធំជាងគេបង្អស់នៅស្រុកខ្មែរ ដែលបានបន្សល់ទុកតាំងពីសម័យចក្រភពអង្គរ ប៉ុន្តែមិនសូវទទួលបានការទាក់ទាញខ្លាំងដូចស្ពានកំពង់ក្តី (ស្ពានព្រះទិស)

…
ស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីក មានទីតាំងស្ថិតនៅភូមិជើងទៀន ឃុំជើងទៀន ស្រុកចុងកាល់ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ ដែលមានទីតាំងជាប់នឹងព្រំប្រទល់នៃខេត្តសៀមរាប។ ស្ពាននេះជាស្ពានចាស់បុរាណមួយដែលធ្វើពីថ្មបាយក្រៀមស្ទើរតែទាំងអស់ លើកលែងតែបង្កាន់ដៃនាគ និងជើងទម្រដែលធ្វើពីថ្មភក់។ សព្វថ្ងៃនេះបង្កាន់ដៃនាគ និងជើងទម្រនៅសល់តែផ្នែកខ្លះៗតែប៉ុណ្ណោះ។ ចំណែកឯសរសរជើងស្ពានខ្លះទទួលការសឹករិចរឹលខ្លាំង។

ស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីកនេះមានបណ្តោយប្រវែងប្រមាណជា១៤៩ម៉ែត្រ ទទឹងប្រមាណជា១៥,៥០ម៉ែត្រ កម្ពស់ប្រហែល១០ម៉ែត្រពីផ្ទៃដី និងរន្ធបង្ហូរទឹកចំនួន៣៥ ដែលបានកសាងឡើងក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទជ័យវរ័ន្មទី៧ ក្នុងចន្លោះសតវត្សទី១២ និងទី១៣ នៃគ.ស។ ស្ពាននេះ ត្រូវបានចាត់ទុកថាមានប្រវែងវែងជាងគេបង្អស់ នៅក្នុងចំណោមស្ពានបុរាណនានាជាង១០០ដែលគេបានស្រាវជ្រាវរកឃើញនៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជា។

កាលពីជំនាន់ដែលរាជធានីអង្គរជាមណ្ឌលនៃចក្រភពអង្គដ៏ធំមួយនេះ ទីតាំងសំខាន់ៗជិត ឬឆ្ងាយតែងតែភ្ជាប់ខ្លួនមកមណ្ឌលនេះតាមបណ្តាញគមនាគមន៍ស្អេកស្កេះ។ ក្នុងនោះមានផ្លូវថ្នល់តូចធំ ស្ពាន។ល។ ឧទាហារណ៍ផ្លូវចេញពីអង្គរទៅសម្បូរណ៍ព្រៃគុក (ឦសាន្តបុរ:) ដោយកាត់តាមរលួស (ហរិហរាល័យ) និងកំពង់ក្តី (ដូចជាស្ពានកំពង់ក្តី)។ ឧទាហរណ៍មួយទៀត គឺផ្លូវដែលចេញពីអង្គរទៅវាលទំនាបមេណាម ជាពិសេសកាត់តាមចំណុចប្រាសាទស្តុកកក់ធំ (ខេត្តស្រះកែវ ប្រទេសថៃសព្វថ្ងៃ)។

ស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីកនេះ ឆ្លងកាត់មកពីខាងលើស្ទឹងរមៀត ស្រុកចុងកាល់ ខេត្តឧត្តរមានជ័យរហូតមកទល់ស្ទឹងក្រឡាញ់ ខេត្តសៀមរាប។ ស្ពាននេះមិនមែនជាស្ពានកាត់តាមផ្លូវបុរាណតែមួយនៅតំបន់នោះទេ។ បើសិនយើងធ្វើដំណើរតាមតម្រាយនៃផ្លូវបុរាណចេញពីអង្គរ កាត់ឃុំអង្គរភាស ស្រុកពួក បន្តមកភូមិគោគខ្ជាយខាងជើង កាត់ខាងជើងភូមិគោគជ្រៃ ស្រុកសរស្តម្ភ ខេត្តសៀមរាប យើងនឹងឃើញមានផ្លូវបែកជាពីរ។ ផ្លូវបុរាណខ្សែទី១បែកទៅឃុំជន្លេះដៃ អន្លង់ស្វាយ ស្រុកក្រឡាញ់ តភ្ជាប់ទៅឃុំស្ពានស្រែង (មានស្ពានថ្មបុរាណមួយវែង) ភ្ជាប់ទៅឃុំប៉ោយចារ (មានស្ពានថ្មបុរាណមួយវែងនៅជិតទំនប់អាងត្រពាំងថ្ម) នៃស្រុកភ្នំស្រុក ខេត្តបន្ទាយមានជ័យ ហើយបន្តរហូតដល់ប្រាសាទបន្ទាយឆ្មារ ហើយចុងក្រោយភ្ជាប់ទៅប្រាសាទភីម៉ៃ (បច្ចុប្បន្នប្រទេសថៃ) ឬទៅសុខោទ័យ។ ចំណែកឯផ្លូវបុរាណខ្សែទី២ ដែលគេអះអាងថាសំដៅទៅភ្នំដងរ៉ែក តទៅប្រាសាទភ្នំរូង (ខេត្តបូរីរ់ាំ ប្រទេសថៃ) ឬតភ្ជាប់បន្តទៅប្រាសាទភីម៉ៃ ឬបន្តទៅសុខោទ័យ។ ផ្លូវនេះកាត់តាមភូមិខ្នាររ៉ឹល ឃុំសែនសុខ ឆ្ពោះទៅកាន់ខាងកើតស្រុកស្រីស្នំ កាត់តាមឃុំស្ពានស្រែង ឬភូមិចំការចេក ហើយសំដៅទៅខាងកើតឈៀងខាងជើងភូមិត្រុំ (ដែលមានអាងបុរាណមួយនៅក្បែរអូរជីក អ្នកភូមិហៅថាស្ទឹងអូរជីក) ស្រុកស្រីស្នំខេត្តសៀមរាប ឈមនឹងភូមិជើងទៀន ស្រុកចុងកាល់ ខេត្តឧត្តរមានជ័យ។

បច្ចុប្បន្នទីតាំងនៃស្ពានទ័ព ឬស្ពានអូរជីកនេះ គ្រប់ដណ្ដប់ទៅដោយតំបន់ព្រៃឫស្សី និងមានព្រៃឈើធំតូចដុះក្បែរមាត់ផ្លូវដែលមានម្លប់ត្រឈឹងធ្វើអោយស្ពានមានភាពស្ងប់ស្ងាត់។ នៅពេលរដូវប្រាំងស្លឹកឈើរុះរោយធ្លាក់ទៅលើដងផ្លូវហើយមានស្លឹកថ្មីលាស់ដ៏ខៀវស្រងាត់ នៅពេលជិតដល់រដូវចូលឆ្នាំមានសត្វរ៉ៃយំកំដរ ដែលធ្វើអោយមានសភាពភ័យខ្លាចនៅពេលដើរម្នាក់ឯង ហើយនៅក្នុងប្រឡោះនៃស្ពានសម្រាប់ទឹកហូរមានភាពស្ងាត់ជ្រងំមើលមិនឃើញអ្វីសោះ ប៉ុន្តែនៅពេលរដូវវស្សាទឹកឡើងពេញរន្ធស្ពាន។ នៅពេលរដូវភ្ជុំបិណ្ឌប្រជាជនប្រុសស្រី នៅតំបន់នោះតែងធ្វើដំណើរទៅទស្សនាទេសភាពមាត់ស្ពានហើយបន្តទៅលេងស្ទឹងអូរជីកយ៉ាងកោះករ។

អ្នកស្រុកភូមិ នៅតែមានជំនឿទៅលើខ្មោចអ្នកតា ហើយស្ពាននេះមានសភាពកាន់តែស្ងាត់ជាងមុនដោយសារតែគេមានផ្លូវថ្មី សម្រាប់វាងស្ពានបុរាណនេះ។ នៅខាងត្បូងនៃស្ពានមានដើមឈើខ្ពស់ស្រោងៗបែកមែកសាខា នៅក្រោមដើមមានខ្ទមខ្មោចដែលគ្មានញាតិមិត្តយកទៅធ្វើបុណ្យឡើយដែរពួកអ្នកស្រុកហៅថា ខ្មោចតៃហោង ហើយនៅខាងជើងស្ពានក៏មានដើមពោធិ៍ ដែលអ្នកភូមិមានជំនឿថា សំបូរទៅដោយព្រាយបិសាច។ នៅក្បែរនោះមានអូរមួយប្រជាជនតែងតែហៅអូរជីកៗ ដែលមានប្រវែងប្រមាណជា២គីឡូម៉ែត្រ។ នៅក្បែរដើមពោធិ៍មានសាលាឆទានមួយសម្រាប់អោយអ្នកដំណើរសម្រាក។ កាលពីសម័យសង្គ្រាម តំបន់នេះ គឺជាបន្ទាយទាហាន។

ប្រភព៖ ប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា

សិលាចារឹកនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម

សិលាចារឹកនៅប្រាសាទតាព្រហ្ម ជាស្នាព្រះហស្ថព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គព្រះនាមសូរ្យកុមារ និយាយ
ដល់ប្រាសាទនាគព័ន្ធ  (គាថា ១៦៨ , ១៦៩ និង ១៧០)១៦៨ទ្រង់(ពះបាទជយវរម្ម័នទី៧)បានសាងស្រះរាជស្រី(នាគព័ន្ធ)ទុកដូចកញ្ចក់ភ្លឺដោយកែវឧបលនិងកម្រងផ្កាមាសទុកក្នុងប្រាសាទជយស្រីប្រាកដដូចជាភ្នូងកេសាដែលបួងដោយសិល្បៈ យ៉ាងប្រពៃនៃអគ្គមេហសី  ដែលតាក់តែងវិចិត្រគួរឲ្យរីករាយ  ។

១៦៩ ស្រះរាជស្រីនេះ មានទឹកថ្លាយង់ដល់ដី ឆ្លុះស្រមោលនៃពន្លឺភ្លឺច្រាលឆ្អិនឆ្អៅប្រាកដដូចជាស្រះ
ឈាមដែលព្រះបាទភាគ៌វៈ(ស្តេចនៃចម្ប៉ា)ដែលហូរល្ហាចក្នុងចម្បាំង។

១៧០នៅកណ្តាលស្រះរាជ្យស្រីមានកំពង់បុណ្យ
សម្រាប់លាងបាបមួយដែលទាញយកលំអស្រស់មកពីស្រះ(គ្រប់ទិសទាំងបួន)ជាកំពង់បុណ្យសម្រាប់លាងផុកគឺបាបនៃជនណាដែលបានចូលទៅជាសំពៅភេត្រាដឹកជញ្ជូនសត្វលោកកាត់ឆ្លងសមុទ្រមហាសាគរឲ្យចេញចាកត្រៃភព (ទៅកាន់អមតមហានិពា្វន)សិលាចារឹកនប្រាសាទតាព្រហ្ម ជាស្នាព្រះហស្ថព្រះរាជបុត្រព្រះអង្គព្រះនាមសូរ្យកុមារចម្លងចេញពីសៀវភៅ៖  ប្រវត្តិពុទ្ធិសាសនាសង្ខេប ស្រាវជ្រាវនិងរៀបរៀងដោយ ព្រះមហាវីរយបណ្ឌិតោ ប៉ាង ខាត់   ពុទ្ធសករាជ ២៥០៤ ( ឆ្នាំ ១៩៦២)ទំព័រ ៩១